Cuốn sách này đã kích thích trí tò mò của tôi khi nghiên cứu sâu vào những vấn đề địa chính trị và xã hội trong thế kỷ 20 và đang kéo dài sang thế kỷ 21 này. Tôi hiểu tại sao Dầu mỏ lại quan trọng đến như vậy và tại sau các cuộc chiến tranh lại diễn ra trong giai đoạn thế giới chuyển đổi từ sử dụng năng lượng than sang Dầu mỏ… Và rất nhiều kiến thức quan trọng khác sẽ có trong cuốn sách này mà tôi đánh giá rằng các bạn nên đọc nó một lần.
Dầu Mỏ, Tiền Bạc Và Quyền Lực – Thiên sử thi vĩ đại nhất thế kỷ XX – Bức tranh toàn cảnh về ngành công nghiệp dầu mỏ. Thứ đã đưa thế giới lên đỉnh cao vinh quang và cũng đẩy nhiều quốc gia đến địa ngục thảm họa. Những nhân vật lịch sử, những sự kiện chấn động, những chiến dịch mưa sa bão táp… Xoay quanh dầu mỏ. Tất cả được tái hiện sống động như một cuốn phim trong cuốn sách của Daniel Yergin. Eccthai mời bạn cùng đến với thiên sử thi vĩ đại này!
Daniel Yergin là một chuyên gia về các vấn đề toàn cầu và dầu mỏ. Ông là Chủ tịch Hiệp hội Nghiên cứu Năng lượng Cambridge, một cơ quan tư vấn hàng đầu về năng lượng quốc tế. Yergin từng là giảng viên trường Đại học Harvard và trường John F. Kenedy Harvard. Ông cũng là đồng tác giả cuốn sách bestseller Energy Future (Tương lai năng lượng).
Cuốn sách Dầu mỏ, Tiền bạc & Quyền lực khắc họa toàn cảnh lịch sử ngành công nghiệp dầu mỏ – cuộc giao tranh giành quyền lực và sự giàu có xung quanh vấn đề dầu mỏ. Cuộc chiến này đã làm rung chuyển nền kinh tế toàn cầu, phản ánh hậu quả của các cuộc chiến tranh đồng thời thay đổi vận mệnh nhân loại nói chung và các quốc gia nói riêng. Dầu mỏ, Tiền bạc & Quyền lực là một bức tranh về lịch sử thế kỷ XX, cũng là về ngành công nghiệp dầu mỏ. Bức họa khổng lồ này tái hiện lịch sử từ khi người ta khoan giếng dầu đầu tiên ở Pennsylvania, trải qua hai cuộc đại chiến, tới khi Iraq xâm lược Kuwait và chiến dịch Bão táp sa mạc.
Bối cảnh được mở rộng từ những người liều lĩnh, những kẻ lừa đảo tới những ông vua dầu mỏ, từ cựu Thủ tướng Anh Winston Churchill, và quốc vương Saudi Arabia Ibn Saud, tới Tổng thống Mỹ George Bush và Saddam Hussein, cựu Tổng thống Iraq. Là cuốn sách tiêu biểu về các vấn đề nhức nhối trong lĩnh vực dầu mỏ, Dầu mỏ, Tiền bạc & Quyền lực cung cấp cho chúng ta những nhận thức cơ bản không chỉ riêng lĩnh vực này mà còn về thế kỷ của chúng ta.
-“Một tác phẩm tường thuật thật sự xuất sắc… Dầu mỏ, Tiền bạc & Quyền lực miêu tả sinh động sự đan xen giữa những lợi ích quốc gia và lợi ích tập đoàn, những cuộc xung đột và những âm mưu, tính toán sai lầm, hành động dại dột, và sự trớ trêu” – James Schlesinger, cựu Bộ trưởng Quốc phòng và Bộ trưởng Năng lượng Mỹ.
– “Một tác phẩm tường thuật lịch sử thuần túy, kéo dài như một thiên sử thi dữ dội, hấp dẫn trải qua gần sáu thế hệ” – The Boston Sunday Globe
– “Sôi nổi, mãnh liệt và mê hoặc… chỉ có trong những thiên sử thi vĩ đại của Homer, người đọc mới bị cuốn vào chuỗi những câu chuyện về những kẻ giang hồ hung hăng và những chính khách, những người anh hùng và những tên côn đồ giống như trong cuốn sách này” – San Francisco Examiner
– “Hoành tráng và đầy chất sử thi… một tác phẩm lịch sử chói sáng” – The Wall Street Journa.
Mục lục
MỞ ĐẦU
Phần 1: NHỮNG NGƯỜI SÁNG LẬP
Chương 1: Sự khởi đầu: Nỗi ám ảnh về dầu
Chương 2: “Kế hoạch của chúng ta”: John D. Rockefeller và sự cấu kết trong ngành công nghiệp dầu lửa Mỹ
Chương 3: Thương mại cạnh tranh
Chương 4: Thế kỷ mới
Chương 5: Sát thủ giết rồng
Chương 6: Những cuộc chiến dầu mỏ: Sự trỗi dậy của Royal Dutch và sự suy vong của Đế chế Nga
Chương 7: “Những trò giải trí” ở Ba Tư
Chương 8: Cú nhảy định mệnh
Phần 2: CUỘC VẬT LỘN TOÀN CẦU
Chương 9: Huyết mạch của chiến thắng chiến tranh thế giới thứ nhất
Chương 10: Mở cánh cửa Trung Đông: Công ty dầu mỏ Thổ Nhĩ Kỳ
Chương11: Từ thiếu hụt đến dư thừa: Thời đại Xăng dầu
Chương 12: “Đấu tranh cho phương thức sản xuất mới”
Chương 13: Cơn lũ
Chương 14: “Những người bạn” – và kẻ thù
Chương 15: Những vụ chuyển nhượng của Arập: Thế giới mà Frank Holmes tạo ra
Phần 3: CHIẾN TRANH VÀ CHIẾN LƯỢC
Chương 16: Con đường của Nhật Bản đến với chiến tranh
Chương 17: Công thức chiến tranh của người Đức
Chương 18: Gót chân Asin của Nhật Bản
Chương 19: Cuộc chiến của quân Đồng Minh
Phần 4: KỶ NGUYÊN HYDROCARBON
Chương 20: Trọng tâm mới
Chương 21: Trật tự dầu lửa sau chiến tranh
Chương 22: 50-50: Thỏa thuận mới về dầu lửa
Chương 23: “Mossy già” và cuộc xung đột ở Iran
Chương 24: Cuộc khủng hoảng Suez
Chương 25: Những con voi
Chương 26: OPEC và giếng dầu sôi sục
Chương 27: Người đàn ông Hydricarbon
Phần 5: CUỘC CHIẾN GIÀNH QUYỀN BÁ CHỦ THẾ GIỚI
Chương 28: Những năm tháng bản lề: Các quốc gia chống lại các công ty
Chương 29: Vũ khí dầu lửa
Chương 30: “Trả giá cho cuộc sống”
Chương 31: Uy quyền tuyệt đối của OPEC
Chương 32: Sự điều chỉnh
Chương 33: Cú sốc thứ hai: Đại khủng hoảng
Chương 34: Chúng tôi cùng đường rồi
Chương 35: Một hàng hóa khác?
Chương 36: Tiếp tục bơm dầu vào thị trường: Giá sẽ thấp đến mức nào?
Dầu mỏ, tiền bạc và quyền lực
(Thu Hà, Báo Tuổi trẻ)
“Hàng khủng” của tháng sách Hà Nội năm nay chắc chắn là cuốn sách rất dày (1.209 trang, khổ lớn), rất nặng, của một nhà xuất bản cũng rất “nặng ký” (NXB Chính Trị Quốc Gia – Sự Thật): cuốn Dầu mỏ, tiền bạc và quyền lực của Daniel Yergin – tác giả đã được biết đến và đánh giá rất cao ở VN qua cuốn Những đỉnh cao chỉ huy.
Từng được báo chí Mỹ mệnh danh là “Thiên sử thi vĩ đại nhất thế kỷ 20”, Dầu mỏ, tiền bạc và quyền lực có một sức hút đặc biệt với tất cả những người đủ can đảm cầm cuốn sách nặng trĩu đầy thách thức này trên tay. Với kết cấu chặt chẽ, khoa học nhưng cũng rất linh hoạt, uyển chuyển, tác giả đã chọn cho mình lối kể chuyện thật hấp dẫn mà nhân vật trung tâm chính là dầu mỏ – nguồn tài nguyên quan trọng nhất mà con người đã phát hiện.
Có thể tìm thấy trong cuốn sách rất nhiều câu chuyện thú vị, lý giải những động cơ đưa đến những quyết định mang tính toàn cầu của những nhân vật quyền lực nhất thế giới, những cuộc mua bán xuyên quốc gia, những chính phủ được dựng lên rồi bị lật đổ, những âm mưu và những đồng tiền điên loạn đằng sau những chiêu bài nhân quyền, bình đẳng sắc tộc hay viện trợ nhân đạo… Tất cả nhảy múa xung quanh một thứ quyền lực tối thượng: Dầu mỏ!
Phân tích, tường thuật khách quan và lạnh lùng, nhưng Daniel Yergin còn thể hiện rõ thái độ của một trí thức lớn đối với những vấn đề của nhân loại: Trước quyền lực đen của dầu mỏ và những quyền lợi cũng như tai họa mà những kẻ muốn “sở hữu tuyệt đối” dầu mỏ mang lại, ông hướng tới một thế giới tương lai mà ở đó dầu mỏ phải được khai thác đúng mức, sử dụng như một năng lượng sạch và cho các mục đích sống bình thường của con người, bình đẳng ở mọi quốc gia, dân tộc.
Dầu mỏ, tiền bạc và quyền lực (nhiều dịch giả) là một cuốn sách mà người đọc VN (người đọc của một nước có dầu mỏ, và dầu mỏ VN đang chỉ được khai thác và xuất khẩu ở dạng nguyên liệu thô) hoàn toàn có thể rút ra từ đó những bài học cho mình, còn rất mới và rất nóng.
Thiên sử thi dữ dội về dầu mỏ
(Đoan Trang, Tuần Việt Nam)
Những cuộc “đổ xô đi tìm dầu”, những ý tưởng và phát minh, những vụ sáp nhập tàn bạo, những cuộc cạnh tranh thương mại và chiến tranh quân sự khốc liệt… Nửa cuối thế kỷ 19 và toàn bộ thế kỷ 20 được khắc họa trong Dầu mỏ, Tiền bạc và Quyền lực như một cuốn phim sống động. Chỉ có điều, “ống kính camera” ở đây là thứ vàng đen đầy quyền lực của thế giới: dầu mỏ.
Trong Dầu mỏ, Tiền bạc và Quyền lực, độc giả sẽ được “gặp” hàng chục nhân vật lịch sử của thế giới. Từ những người liều mạng “đổ xô đi tìm dầu” để sống và chết vô danh vì giấc mơ tiền bạc, đến những “ông vua không ngai” huyền thoại nhờ dầu mỏ.
Từ nhà tỷ phú Rockefeller – ông trùm của đế chế Standard Oil – đến gia tộc Do Thái tiếng tăm Rothschild và anh em nhà Nobel (trong đó có Alfred Nobel, cha đẻ của thuốc nổ, người đã dành trọn tài sản của mình cho giải thưởng Nobel danh giá sau này) – những người làm giàu trên đất Nga nhờ dầu lửa. Từ cựu thủ tướng Anh Winston Churchill đến Quốc vương Ảrập Xêút Ibn Saud. Từ cựu tổng thống Mỹ George Bush (cha) đến cố tổng thống Iraq Saddam Hussein.
Với riêng độc giả Việt Nam…
… thì Dầu mỏ, Tiền bạc và Quyền lực là cuốn sách công phu nhất nghiên cứu về dầu mỏ dưới khía cạnh địa chính trị. Nói cách khác, đây là cuốn sách duy nhất và đầy đủ nhất cho đến nay mang đến cho độc giả một bức tranh toàn cảnh về ngành công nghiệp dầu mỏ, tầm quan trọng chiến lược của dầu mỏ trong quá khứ, hiện tại và cả tương lai.
Không chung chung như những bài báo hay mục điểm tin thời sự truyền hình, cũng không chỉ xoáy vào khía cạnh kỹ thuật – công nghệ như những tài liệu mà sinh viên các ngành hóa chất, hóa dầu vẫn được học, Dầu mỏ, Tiền bạc và Quyền lực cung cấp kiến thức một cách toàn diện cho độc giả Việt Nam, giúp chúng ta có cái nhìn sâu và rõ ràng nhất vào công nghiệp dầu mỏ và thời đại dầu mỏ.
Cuốn sách thích hợp cho tất cả các độc giả có nhu cầu hiểu “vì sao tin về giá dầu tăng lại luôn được đăng tải trên trang nhất các báo?”, “vì sao ngoài dầu mỏ, không có một loại hàng hóa nào khác trên thế giới (kể cả vàng) mà mỗi lần giá cả biến động mạnh lại khiến không chỉ nước công nghiệp phát triển như Mỹ mà cả một nước đang mở cửa như Việt Nam cũng bị ảnh hưởng?”
Dầu mỏ, tiền bạc và quyền lực
(Hồ Sĩ Thoảng, Tạp chí Tia Sáng)
Có thể coi đây là cuốn biên niên sử hết sức lý thú của hành tinh chúng ta trong hơn một thế kỷ nay, xoay quanh một tài nguyên có tầm quan trọng sống còn đối với hầu hết các quốc gia muốn đặt chân lên con đường công nghiệp hóa và đi tới phồn vinh, đó là DẦU MỎ. Tác giả cuốn sách, Daniel Yergin, người đã được trao giải thưởng Pulitzer, là một chuyên gia về các vấn đề toàn cầu và dầu mỏ. Ông là Chủ tịch Hiệp hội nghiên cứu năng lượng Cambridge, một cơ quan tư vấn hàng đầu về năng lượng quốc tế. Ông cũng từng là giảng viên trường Đại học Harvard và trường John F. Kennedy Harvard. Một tác phẩm lớn khác của ông đã được dịch và xuất bản tại Việt Nam là cuốn Những đỉnh cao chỉ huy, được độc giả đánh giá rất cao.
Ngay từ đầu bạn đọc chắc chắn sẽ bị cuốn hút bởi sự hấp dẫn của cuốn sách. Dù bạn là người đã từng hoặc đang làm việc trong lĩnh vực dầu khí đi nữa thì khi bắt đầu đọc cuốn sách này, bạn vẫn có thể cảm thấy hiểu biết của mình về tầm vóc và ảnh hưởng của các hoạt động dầu khí đối với xã hội loài người còn quá khiêm tốn; rằng hóa ra gần cả thế kỷ nay dầu mỏ và sau này là khí thiên nhiên (còn gọi là khí đốt) đã đóng một vai trò quan trọng đến mức khó hình dung nổi đối với sự phát triển của lịch sử thế giới; rằng số phận của không ít những quốc gia, dân tộc, tập đoàn kinh tế, nguyên thủ quốc gia và chính khách… lẽ ra đã khác đi nếu dầu mỏ không được dùng làm vũ khí trong các cuộc đối đầu giữa các quốc gia và các thế lực chính trị, xã hội đã từng xảy ra trong lịch sử nhân loại. Nhưng lịch sử đã sang trang và thế giới đang như bạn thấy chứ không phải như thế khác. Nhưng điều hết sức lý thú là tác giả cuốn sách sẽ đưa bạn trở về với những sự kiện lịch sử có thể bạn đã biết, tuy nhiên lại cung cấp cho bạn những thông tin, phân tích đánh giá khá độc đáo và đầy sức thuyết phục để minh chứng cho vai trò quyết định của dầu mỏ đến chiều hướng phát triển của những sự kiện đó.
Nhiều nhân vật lịch sử xuất hiện trong cuốn sách, từ những người liều mạng đi tìm dầu mỏ, những kẻ lừa đảo tới những ông vua dầu mỏ, từ cựu Thủ tướng Anh Winston Churchill, và Quốc vương Arập Xêút Ibn Saud, tới Tổng thống Mỹ George Bush và cựu Tổng thống Iraq Saddam Hussein. Là cuốn sách đồ sộ và hùng tráng về chủ đề dầu mỏ đầy bí ẩn, lôi cuốn và mang tính sống còn với thế giới, Dầu mỏ, tiền bạc và quyền lực không chỉ trình bày những nhận thức cơ bản về dầu mỏ, về quyền lực, về tiền bạc, mà còn về cả thế kỷ XX. Tác phẩm có sức khái quát đặc biệt, tầm quan trọng to lớn và lôi cuốn tới mức mê hoặc.
Trong phần mở đầu cuốn sách, tác giả viết: “Dầu mỏ là ngành kinh doanh lớn nhất và toàn diện nhất thế giới, là ngành công nghiệp vĩ đại nhất trong số các ngành công nghiệp vĩ đại từng xuất hiện trong mấy thập kỷ cuối thế kỷ XIX… Ngành kinh doanh này, trong thế kỷ XX, đã mở rộng tới mọi đối tượng, từ các nhà khoan dầu mạo hiểm, các nhà thúc đẩy kinh doanh hoạt ngôn, các ông chủ doanh nghiệp độc đoán, tới các bộ máy doanh nghiệp quan liêu lớn và các công ty nhà nước. Sự bành trướng của nó là hiện thân cho sự phát triển của thương mại, thị trường, chiến lược kinh doanh, những thay đổi về công nghệ, và các nền kinh tế quốc gia và quốc tế của thế kỷ XX. Lịch sử dầu mỏ đã chứng kiến sự ra đời của nhiều hợp đồng và nhiều quyết định quan trọng – do các cá nhân, công ty và các quốc gia thực hiện. Đôi khi chúng ra đời dựa trên những suy tính kỹ càng, và đôi khi, chúng lại chỉ đơn giản là kết quả của một sự tình cờ. Không ngành kinh doanh nào có thể định nghĩa rõ ràng và chính xác ý nghĩa của rủi ro và phần thưởng cũng như tầm quan trọng của cơ hội và số phận như ngành dầu mỏ”. Có thể coi đó là sự mô tả khá chính xác vóc dáng và bản chất của ngành công nghiệp dầu khí. Từ địa vị chưa mấy được chú ý vào đầu thế kỷ XX, dầu mỏ, với tư cách một nhân tố tạo nên sức mạnh quốc gia, đã khẳng định tầm quan trọng của nó ngay trong Chiến tranh thế giới thứ nhất, khi những chiếc máy bay chạy bằng động cơ đốt trong soán ngôi của các phương tiện di chuyển dùng ngựa và than. Đến giữa thế kỷ XX, rất ít người còn hoài nghi về vai trò quan trọng không thể thiếu của dầu mỏ trong cán cân năng lượng toàn cầu. Nửa cuối thế kỷ XX, thế giới chứng kiến sự bứt phá và chiếm lĩnh vị trí thống soái của dầu mỏ và khí thiên nhiên với nền công nghiệp và dịch vụ xã hội, bỏ xa nhiên liệu hóa thạch truyền thống là than đá. Những năm đầu của thế kỷ XXI này đang đánh dấu sự vươn lên ngoạn mục của dầu mỏ và khí đốt khi các quốc gia giàu hai nguồn tài nguyên này dường như đang có khả năng khuynh đảo ít nhất là một phần của thế giới văn minh bằng cách đóng hay mở các giếng dầu hoặc các đường ống dẫn khí. Mấy năm nay, Iran vẫn bướng bỉnh với các nghị quyết của Liên hợp quốc và các cường quốc Âu – Mỹ về vấn đề hạt nhân chắc cũng dựa vào thế có trữ lượng dầu gần 20 tỷ tấn, chỉ đứng sau Arập Xêút. Venezuela, một trong những nước có trữ lượng dầu khổng lồ, cũng tỏ ra hết sức ngang ngạch trong quan hệ với Mỹ. Quan hệ Nga – Ukraine, Nga – Belarus cũng ấm (thậm chí đã quyết định thành lập Liên bang với nhau), lúc lạnh cũng vì khí đốt. Rồi Trung Quốc, quốc gia có tốc độ phát triển kinh tế cùng với tốc độ tăng trưởng nhập khẩu dầu lớn nhất thế giới (trong khi nguồn tài nguyên trong nước có hạn), đã có những hoạt động hết sức mạnh mẽ để đẩy mạnh quan hệ hợp tác kinh tế với hầu hết các nước châu Phi có lẽ cũng nhằm vào nguồn tài nguyên dầu khí từ lục địa này.
Có thể nói, sự tồn vong và phát triển của thế giới hiện nay phụ thuộc phần lớn vào các nguồn tài nguyên, chủ yếu là dầu mỏ, khí đốt và than đá. Ngay cả nguồn lương thực của chúng ta, dù là sản phẩm của ngành nông nghiệp, cũng phụ thuộc không ít vào các nguồn tài nguyên này với tư cách là nguyên liệu (ví dụ để sản xuất phân đạm từ dầu, khí và than đá) hoặc nhiên liệu cho máy móc. Theo thống kê của các tổ chức nghiên cứu năng lượng thế giới, trữ lượng dầu được xác minh của toàn thế giới (số liệu năm 2005) nằm trong khoảng từ 2.050 cho đến 2.390 tỷ thùng, tương đương từ 270 đến 323 tỷ tấn, và đến bây giờ chúng ta đã sử dụng khoảng 45 cho đến 70% trữ lượng đó. Các nước ở vùng Trung Đông chiếm khoảng một nửa trữ lượng dầu xác minh của thế giới, trong đó riêng Saudi Arabia chiếm một phần tư. Nếu tính cả vùng Bắc Phi và các quốc gia thuộc Liên Xô cũ ở Trung Á thì tỉ lệ này còn cao hơn nữa. Trong khi đó, trữ lượng dầu ở các nước G7 khá khiêm tốn, nếu không muốn nói là quá ít (trừ Canada có trữ lượng dầu trong cát lớn, nhưng có lẽ còn lâu mới có thể khai thác hiệu quả được do giá thành khai thác cao). Cho nên, điều dễ hiểu là vùng Trung Đông, Trung Á, Bắc Phi và cả Mỹ Latinh, hiện có nhiều điểm nhạy cảm nhất, tiềm ẩn những bất ổn về an ninh chính trị của thế giới. Không ai có thể dự đoán được nguy cơ mất ổn định ở những vùng này bao giờ mới có hồi kết chừng nào dầu mỏ vẫn còn là đối tượng, cũng là công cụ hết sức nhạy cảm và hữu hiệu trong các tranh chấp quốc tế dù dưới bất kỳ màu áo gì: sắc tộc, tôn giáo hay hệ tư tưởng, chế độ chính trị.
Có thể nói, dầu mỏ đã trở thành động lực phát triển của thế giới trên con đường tiến tới văn minh, đồng thời cũng là nguyên nhân gây ra biết bao biến động xã hội để tàn phá nền văn minh đó. Nhưng đó là định mệnh chăng? Năng lượng nguyên tử, thậm chí lúc mới được phát hiện, chưa mang lại lợi ích gì cho nhân loại thì đã gây tai họa, nhưng rồi nó cũng phải thuần phục để phục vụ lợi ích con người. Và chúng ta hy vọng khi phải chia tay với kỷ nguyên dầu khí, thì loài người đã có trong tay những nguồn năng lượng thay thế dồi dào và sạch hơn.
Đúng như lời của tác giả cuốn sách này, dầu mỏ (và khí thiên nhiên) đã tạo nên “những thay đổi vĩ đại” trong hơn một thế kỷ nay của lịch sử nhân loại. Qua những trang sách, độc giả sẽ nhận rõ, một mặt, những “cống hiến” to lớn của dầu mỏ đối với sự phát triển thần kỳ của thế giới, mặt khác, những “tội lỗi” tày trời trong việc tiếp tay cho những kẻ tham tiền bạc và những thế lực tham quyền lực gây ra chết chóc, bất công xã hội và những cuộc tàn phá kìm hãm nền văn minh nhân loại. Đó là chưa kể “tội” của dầu mỏ đang cùng các nhiên liệu hóa thạch khác gây ô nhiễm nặng nề cho môi trường và sự nóng lên của toàn cầu. Và, khi gấp cuốn sách lại, chắc chắn độc giả sẽ đồng ý với tác giả Daniel Yergin rằng, biên niên sử mà tác giả đã trình bày hết sức sắc sảo và hấp dẫn trong cuốn sách này thật sự là “thiên sử thi về cuộc kiếm tìm dầu mỏ, tiền bạc và quyền lực” trong quá khứ, hiện tại và cả trong tương lai.
